Obecnie wśród młodzieży szkolnej oraz coraz młodszych dzieci obserwuje się eskalację agresji, a nawet przemocy. Jest to problem, który dotyczy wielu placówek.
Przemoc jest zachowaniem, które wykorzystuje nierównowagę sił – jedna strona ma przewagę nad drugą – fizyczną, psychiczną lub liczebną. Jest to działanie intencjonalnie, czyli występuje chęć wywołania cierpienia u poszkodowanego. Przemoc rówieśnicza w szkolne może mieć formę jednorazowych, incydentalnych zdarzeń, jednak najczęściej jest to zachowanie powtarzalne i wtedy przybiera już formę dręczenia. Dzieci i młodzież najczęściej doświadczają od rówieśników przemocy werbalnej – wyzwisk, ośmieszania itp., często pojawia się też forma relacyjna – np. wykluczenie z grupy, nieco rzadziej fizyczna, a coraz częściej również cyberprzemoc.
Symptomy przemocy rówieśniczej w szkole
Najczęściej dzieci nie mówią o swojej sytuacji rodzicom i nauczycielom, ponieważ:
- obawiają się pogorszenia sytuacji;
- wstydzą się tego, że są dręczone przez rówieśników;
- nie wierzą, że ktoś im może pomóc;
- boją się zlekceważenia problemu;
- dostali niewłaściwe komunikaty od dorosłych np. „to co doświadczasz ze strony kolegów to cześć dojrzewania”, „nie wolno donosić na innych”.
Z uwagi na to rodzice muszą być czujni na zmiany zachodzące w ich dzieciach. Zaniepokoić powinno to, że dziecko:
- ma często pogorszony nastrój, jest zdenerwowanie albo smutne;
- skarży się na różne bóle np. głowy, brzucha;
- ma siniaki skaleczenia niewiadomego pochodzenia;
- gorzej sypia;
- pogorszyło się w nauce, unikania szkoły;
- prosi o dodatkowe pieniądze;
- ma uszkodzone rzeczy, zniszczone ubrania lub często coś gubi.
Z kolei nauczycieli powinno zaniepokoić:
- zmiany nastroju, przygnębienie ucznia, skłonność do płaczu lub wybuchy gniewu;
- utrata pewności siebie;
- pogorszenie wyników w nauce;
- trudności z odpowiedziach ustnych, jąkanie się;
- liczne spóźnienia, wagary;
- rezygnowanie z wycieczek i imprez szkolnych;
- spędzanie przerw samotnie lub w pobliżu dorosłego;
- brak dobrego kolegi w klasie;
- niechęć do wybierania ucznia do pracy w grupach lub do drużyny w grach zespołowych.
Skutki przemocy rówieśniczej w szkole
Przemoc w szkole odbija się negatywnie na osobach w nią uwikłanych – osoby stosujące i jej doświadczające, ale także całe środowisko – obserwatorów, klasę, czy ogólny klimat szkoły. Przemoc jest i powinna być zjawiskiem zwalczanym, ponieważ:
- narusza podstawowe prawa - do godności osobistej, życia w poczuciu bezpieczeństwa;
- wpływa negatywnie na poszkodowanego – mogą pojawić się problemy zdrowotne, pogarsza się samopoczucie, obniża się samoocena, spada motywacja do nauki, powoduje alienację społeczną, może pojawić się depresja i myśli samobójcze;
- niekorzystnie wpływa na sprawcę - utrwala nieodpowiednie zachowania wobec innych, bierność, przyczynia się do demoralizacji, może powodować w przyszłości problemy z prawem i uzależnieniami, powoduje depresję, myśli samobójcze;
- wpływa na obserwatorów - powoduje znieczulenie i zobojętnienie na krzywdę, może wywołać problemy emocjonalne;
- ma tendencję do eskalowania – brak reakcji powoduje jej nasilenie, zwykle przemoc rówieśnicza nie kończy się sama, potrzebna jest interwencja dorosłych;
- wpływa negatywnie na klimat klasy i szkoły – uczniowie w klasie są mało ze sobą zżyci, dochodzi do różnych konfliktów, dzieci i młodzież unikają szkoły z problemem przemocy, przenoszą się do innych placówek, na terenie szkoły pojawiają się dodatkowo inne problemy np. palenie papierosów, kradzieże.
Reagowanie w sytuacji przemocy szkolnej
Najważniejsze jest by nie lekceważyć zdarzeń przemocy rówieśniczej w klasie czy w szkole. Działania powinny objąć pomocą przede wszystkim dziecko doświadczające przemocy np. poprzez kontakt z pedagogiem czy psychologiem, ale także sprawcę oraz świadków. Istotnym elementem jest również współpraca szkoły z rodzicami. Ważne również, aby podejmowane działania nie dotyczyły jedynie interwencji w sytuacjach kryzysowych spowodowanych przemocą, ale także obejmowały szeroką profilaktykę tego zjawiska.
Joanna Knutel – psycholog Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Górnie
Źródła:
• J. Węgrzynowska „Profilaktyka agresji i przemocy rówieśniczej w klasie”, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2021
• M. Leżucha, „Bullying – przemoc rówieśnicza” w: Teoretyczne aspekty i praktyczne konteksty przemocy w różnych środowiskach społecznych, Tom 2, rok 2019/2020, s. 104-124.
• K. Fenik, „Psychologiczne aspekty bullyingu: perspektywa sprawcy, ofiary i świadka”, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa
• A. Borkowska, J. Szymańska, M.Witkowska, „Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole. Poradnik dla nauczycieli”, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2012
